U poslednjih nekoliko godina svedoci smo povećanja broja postupaka pred Višim sudom u Beogradu povodom povreda autorskih prava učinjenih u dnevnim novinama i, možda i češće, elektronskim izdanjima medija.
Prava autora uređena su prvenstveno Zakonom o autorskom i srodnim pravima, a dalje obaveze novinara, urednika i izdavača Zakonom o javnom informisanju i medijima i Kodeksom novinara Srbije. Dok advokati koji se specijalizuju za primenu ovih propisa dobro poznaju prava i obaveze učesnika, postavlja se pitanje koliko su novinari, posebno oni koji pripadaju mlađim generacijama, upoznati sa relevantnim zakonima i svojim obavezama koje iz ovih propisa proističu. Upravo iz navedenog razloga, u ovom tekstu ćemo izložiti najčešće greške novinara i urednika prilikom javnog saopštavanja novinarskih članaka koji mogu da prestavljaju osnov za vođenje sudskih postupaka.
1. Neoznačavanje ili nepravilno označavanje autora
Autor je fizičko lice koje je izvorni nosilac ovlašćenja na autorskom delu. Jedno delo može nastati angažovanjem više autora koje nazivamo koautorima. Pored autorskog, naše zakonodavstvo poznaje i srodna prava, poput prava interpretatora, proizvođača fonograma (zvučnih zapisa), prava filmskih producenata i sl.
Autor i interpretator imaju pravo da njihovo ime, pseudonim ili znak budu označeni na primerku dela prilikom njegovog javnog saopštavanja. To znači da svaki put kada je fotografija ili video zapis na kome se nalazi neka interpretacija javno saopšten (uključujući i embedovanje u okvire novinarskog teksta), novinar mora naznačiti autora, odnosno interpretatora tog sadržaja.
Novinari često umesto naznačenja autora pored primerka dela označavaju medij iz koga je sadržaj preuzet, pogrešno verujući da su na ovaj način svoju obavezu ispunili. Naprotiv, novinar je dužan da naznači ono fizičko lice koje je izvorni kreator dela, odnosno interpretacije. Novinar je, pored toga, dužan da naznači medij iz koga je sadržaj preuzeo, a po novom Zakonu o informisanju i medijima, dužan je i da postavi link prema izvornoj medijskoj objavi.
2. Neovlašćeno skraćivanje (menjanje) zaštićenog sadržaja
Novinar ne sme da na bilo koji način izvrši izmenu tuđeg zaštićenog sadržaja koji se saopštava. Ovakve izmene uključuju skraćivanje (kropovanje) tuđih fotografija, izmene tonaliteta i boja, dodavanje elemenata i efekata preko tuđeg zaštićenog sadržaja i sl. Navedene izmene mogu eventualno biti izvršene samo uz izričito odobrenje autora. U svakom slučaju, ukoliko ovakvo odobrenje postoji, dobro je pribaviti ga i u pisanom obliku.
3. Neovlašćeno umnožavanje zaštićenog sadržaja
Autor ima isključivo pravo da drugome dozvoli ili zabrani beleženje i umnožavanje svog dela u celosti ili delimično, bilo kojim sredstvima, u bilo kom obliku, na bilo koji trajni ili privremeni, posredni ili neposredni način.
Delo se umnožava naročito, grafičkim postupcima, fotokopiranjem i drugim fotografskim postupcima kojima se postiže isti rezultat, zvučnim ili vizuelnim snimanjem, izgradnjom dela arhitekture, smeštanjem dela u elektronskom obliku u memoriju računara.
Interpretator ima isključivo pravo da drugome zabrani ili dozvoli beleženje (snimanje) svoje nesnimljene interpretacije i umnožavanje takvih snimaka interpretacije, u bilo kom obliku i na bilo koji način.
Iz navedenog proizilazi da bi se bilo koji vid javnog saopštavanja (putem novina, embedovanjem u članak, video frejmingom) mogao smatrati i u domaćoj praksi se smatra umnožavanjem autorskog dela, odnosno interpretacije, koje je kažnjivo ukoliko je realizovano bez dozvole nosilaca prava. Novinar i izdavač ne smeju neovlašćeno umnožavati zaštićeni sadržaj.
4. Neovlašćeno javno saopštavanje
Autor ima pravo da drugome zabrani javno saopštavanje autorskog dela, dok interpretator ima pravo da zabrani javno saopštavanje interpretacije, osim ukoliko je ona već emitovana.
Nedozvoljenim javnim saopštavanjem se smatra i neovlašćeno činjenje dostupnim autorskog dela na internetu. Do zabune dolazi kada novinari pogrešno drže da je određeno autorsko delo deo tekućeg događaja (npr. zato što je na njemu prikazan momenat dešavanja), pa smatraju da u okviru svoje obaveze da javnost izveste o tekućim događajima i u okviru ograničenja ovlašćenja autora imaju pravo da ovakvo delo javno saopšte u okviru novinarskog članka, što nije slučaj.
Navedene povrede prava autora i interpretatora povlače za sobom objektivnu odgovornost izdavača (odgovornost bez obzira na krivicu) i subjektivnu odgovornost novinara i urednika (odgovornost na osnovu krivice). Sudski postupci koji se vode povodom ovakvih povreda spadaju u red potencijalno najskupljih postupaka i najčešće ishoduju značajnim troškovima za izdavače.
Ukoliko želite da saznate kako da predupredite vođenje ovakvih postupaka, pretplatite se na naš newsletter da biste bili obavešteni o edukativnim tekstovima koje objavljujemo na našoj web stranici.
